Home

Trang chủ > Di sản văn hóa > Nghè, đình Mại Đức

Tên di sản : Nghè, đình Mại Đức

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di tích : Di tích lịch sử

Sô quyết định : Số 3475/QĐ-UBND

Giới thiệu

Nghè Mại Đức trước kia nằm ở trung tâm làng Mại Đức, nay là thôn Hưng Bách – vốn là một thôn được tách ra từ làng Mại Đức xưa trên một khu đ��t bằng phẳng, rộng rãi, phòng quang, nghè quay mặt về hướng Nam nhìn xuống xóm Hưng Long (Long Khang), giáp giới với làng Đình Đông (xã Nga Trung); phía Bắc giáp làng Thái Hoà (xã Nga Thanh), phía Tây giáp làng Yên Hạnh (xã Nga Mỹ), phía Đông giáp làng Tam Tổng (xã Nga Thuỷ).

Nghè Mại Đức được gọi là nghè Thánh Cả, không chỉ phản ánh vị trí của vị thần được người dân tôn thờ là Đức Thánh Cả mà nó còn nói lên được quy mô của nghè trước đây. Nghè được xây dựng khá to, rộng, hoành tráng gồm có: Cổng - Tắc Môn (hay Bình phong) - 3 công trình kiến trúc khác: Nghè chính (3 cung) dài 18m, hai nhà Dải vũ, mỗi nhà 5 gian.

Tắc Môn của nghè Mại Đức được thiết kế khá độc đáo: chiều dài 10m, chính giữa xây một cuốn thư lớn, cao 2,4m, dài 4m, đỉnh đắp mô típ trang trí “Lưỡng long triều nguyệt”, 2 cánh đắp văn toán tử cuộn kiếm và bút, biểu hiện văn võ song toàn, chính giữa cuốn thư đắp chữ Thọ tròn, có phù điêu “Ngũ phúc lâm môn”. Trang trí “Ngũ phúc lâm môn” hình 5 con dơi bay chầu vào cửa nhà, ý muốn cầu mong ngũ phúc. Ngũ Phúc mà người Việt mong cầu là “Phú, quý, thọ, khang, ninh" (tức giàu, sang, sống lâu, khỏe mạnh, yên vui).

Về toà Bái Đường có cấu trúc 5 gian mái cong, kiến trúc chồng rường kẻ bẩy. Nghệ thuật chạm khắc nhà Bái Đường khá công phu, đấu chạm hoa sen, rường chạm vân mây lá lật. Hai vì rường gian trung tâm, phía sau chạm nổi long giáng, phụng hoàn thư, liên quy, long chầu, nối 3 gian trung tâm lắp "Ngũ phúc là người Trung Quốc được chép trong kinh thư là: “Nhất viết Thọ”; Nhị viết phú, Tam viết khang ninh; Tứ viết Du hiếu điều; Ngũ viết: “Khảo chung mệnh” (nghĩa là: Một là Thọ, hai là Phú, ba là Khang Ninh (khoẻ mạnh, yên ổn), bốn là vui vẻ làm việc đạo đức, năm là chết hết tuổi trời cho ban. 3 vì cửa võng sơn son thiếp vàng chạm lộng, chạm bong với các đề tài tứ linh (Long - Ly - Quy - Phượng), tứ quý (Mai – Lan - Cúc - Trúc) và văn triện hoa dây. Hai vì hồi chạm nổi hình hổ phù rộng khắp trên toàn bộ vì kèo. Liền với nhà Bái Đường là nhà Trung đường, có chiều rộng 5m, dài 9m; phía trong là 4 vì kèo gỗ có kiến trúc theo kiểu “Chồng rường, kẻ bẩy”. Trên các phiến đoạn của các con rường chạm hình lá cúc cách điệu, đấu bát chạm hình hoa sen, các hoành tải, kẻ bẩy, câu đầu, đều được chạm các đường gờ chỉ, tạo nên một sự mềm mại uyển chuyển của toàn bộ ngôi nhà.

Liền nhà Trung đường là nhà chính tẩm được mở 3 cửa ra vào từ nhà Trung đường, cửa giữa rộng, hai cửa nhỏ hai bên. Phía trong nhà được bố trí dọc 4 hàng chân cột gồm 3 vì kèo gỗ, vì thứ nhất được cấu tạo sát nhà Trung đường, vì kèo giữa và vì kèo hồi. Các mảng chạm khắc ở trên các vì kèo cũng lấy đề tài là hình Tứ linh, Tứ quý để tạo tạc. Đây là nơi đặt ngai thờ và bài vị của vị thánh cùng những đồ tế khí khác.

Ở phía trước của nhà Bái Đường, 2 bên sân là hai nhà Tả Vu và Hữu Vu, mỗi nhà rộng 5 gian, kiến trúc vì kèo của hai nhà Tả Vu và Hữu Vu cũng được kiến trúc theo kiểu chồng rường kẻ bấy, có chạm khắc các đường gờ chỉ trên các câu đầu xà dọc, câu đầu, còn các con rường thì được chạm hình vân mây, lá lật. Các nhà này không có cửa che để trống suốt cả 5 gian.

Cổng nghè là một công trình kiến trúc quy mô gồm 3 tầng mái kiến trúc hình tháp với 3 cửa ra vào. Trên bề mặt của cổng là là các câu đối được trang trí ở những cột trụ, chữ đắp nổi đề tên đền trên ô ngăn tầng tháp.

Những công trình kiến trúc của nghè Mại Đức nêu trên đã bị phá huỷ hoàn toàn vào những năm 70 của thế kỷ trước.

Gần đây, nghè Mại Đức mới được xây dựng lại nhà Hậu cung, có quy mô chiều dài 5m, chiều rộng 4m, với diện tích khoảng 20m² trên nền đất cũ. Tuy nhiên, những dấu tích còn lại của nghè xưa vẫn còn hiện hữu trong khu vực của di tích gồm những hiện vật sau:

Chân tảng lớn: 2 chiếc (đường kính 40cm, chân đế 50cm).

Chân tảng nhỏ: 11 chiếc (đường kính 20 cm, chân đế 25cm).

Chân tảng lõm ở giữa: 2 chiếc (đường kính 30cm, chân đế 40cm).

Chân tảng lõm sâu: 2 chiếc (đường kính 30cm, chân đế 37cm).

Ngói: chiều rộng 18 cm, dài 30 cm.

Ở trong khu vực Hậu cung được bài trí Ngai thờ và các đồ thờ cúng khác.

Tóm lại: Qua nghiên cứu thực địa, trên cơ sở những dấu tích còn lại cùng với ký ức dân gian cho thấy nghè Mại Đức trước đây là một công trình kiến trúc khá quy mô của huyên Nga Sơn. Về mặt tâm linh, nó là điểm hội tụ tinh thần của nhiều tầng lớp cư dân, trải nhiều thế hệ trên con đường khẩn hoang lập làng và giữ gìn những giá trị truyền thống cho đến hôm nay.

Hiện vật trong di tích:

Các chân tảng đá (đã được mô tả ở phần khảo tả di tích)

Ngai thờ: 12 chiếc cũ

Mâm bồng: 7 cái cũ

Đài nước: 16 cái cũ, 9 cái mới

Chân đèn: 4 cái mới

Khay mịch: 2 cái cũ

Bảng chúc văn: 01 cái cũ

Bát hương sứ: 7 cái mới

Hạc gỗ: 2 cái mới

Chân tảng cắm lộng (đá): 4 cái

Cột đá: 4 cái